Tüm dünyada olduğu gibi ülkemezde de artan engelli ve yaşlı nüfus, özel desteğe ve hizmetlere duyulan ihtiyacı artırmaktadır. Birleşmiş Milletler’in (2021) istatistiklerine göre, dünya nüfusunun %15’lik bir kısmını engelli bireyler oluştururken, Avrupa’da bu rakam 50 milyon, dünya çapında ise 600 milyonu aşmaktadır. 500 milyondan fazla insan fiziksel, duyusal veya zihinsel engellere sahiptir.
Erişilebilirlikle ilgili sıkıntılar yaşayan ve yukarıdaki engellerden birine veya birkaçına sahip turistlerin, turizm pazarının önemli bir bölümünü oluşturduğu ve eğer ziyaret ettikleri tesislere erişebildiklerinde ciddi bir gelir potansiyeli durumunda oldukları istatistiksel bir gerçektir. Yalnızca Avrupa’da, bu sektördeki tahmini gelir 80 milyar avroyu aşmaktadır.
Nüfusa göre Fransa ve İngiltere’de toplam 11 milyon kişi erişilebilirlik ihtiyacını karşılarken, bu iki ülke ortalama 160 milyon ziyaretçi (günübirlik ziyaretler dahil) ağırlayarak bu turizm biçiminde lider konumdadır. Altyapısal olarak tam bir ‘erişilebilir turizm’ destinasyonu olan Almanya (120 milyonu aşan ziyaretçi) ve İspanya (50 milyonu aşan ziyaretçi) Avrupa Birliği’nde erişilebilir turizmin kaynak pazarları olarak öne çıkmaktadır. Çin 61 milyon, ABD ve Brezilya ise 32 milyon engelli turistle Avrupa dışındaki önemli destinasyonlar arasındadır.
Kıbrıs Türk Ortopedik Özürlüler Derneği Başkanı Değerli abim Dr. Günay Kibrit’i son ziyaretimde, kendisi bana KTMMOB Mimarlar Odası tarafından 2015 yılında hazırlanan Engelli Standartları: Kent ve Binalara Yönelik Uygulama Kriterleri kılavuz kitapçığını hediye etti. Bu kitapçıkta, engelli çeşitleri (bedensel, görme, duyusal ve tekerlekli sandalyedeki engelli bireyler), sıkça karşılaşılan engeller, yaya yolları ve kaldırımlar, rampalar, merdivenler, asansörler, yaya geçitleri, engelliler için park yerleri, toplu taşıma hizmetleri, iç mekan erişim standartları ve yangın ile acil durum emniyetleri gibi detaylar yer almaktadır.
Bu kitapçıkta yazan maddeleri tek tek incelediğimde, ülkede ne kadar plansız ve duyarsız olduğumuzun farkına vardım. Maalesef duyarsız bir toplumuz! Hayvanlar zehirlenerek öldürülünce hayvansever, engelli bir birey zor durumda kalınca duyarlı, ormanlar yanınca elinde kova müdahale etmeye çalışan bir vatandaş... Ancak, unuttuğumuz şey problemin kaynağının aslında bizler olduğu gerçeğidir. Kendimiz yapmasak bile, toplumun düzensizliğine sağladığımız uyum bizi duyarsız birer birey haline getiriyor.
Engelliler de diğer sağlıklı insanlar gibi seyahat etmek istemektedir. Bununla birlikte, ülkede turizm ürünleri ve hizmetleri, genel olarak, bunları karşılamaya yeterince hazır değildir. Şöyle sorular sormak gerekiyor:
-
Turistik hizmet veren tesislerimizin (otel, restoranlar, tarihi ve doğal bölgeler vs.) kaçı engelli misafirleri ağırlamaya müsait?
-
Kaçı erişilebilir tesis olma yolunda park yeri, otel girişi, rampalar, asansör gibi fiziki alanlarda hazırlıklı? (Kaçı göstermelik olarak hazır?)
-
Kaç tesisin erişilebilir ve engelsiz misafirler için belirlenmiş hizmet standartları var?
-
Kaç tesis engelli bireylerin, engelsiz bireyler gibi özgür hissetmesine olanak tanıyor? (Bana göre en can alıcı soru bu.)
Maalesef, "Başımızın üstünde yerin var," demek bir yana, birkaç tesis dışında bu insanlara gerçekten değer veren yok. Halbuki hepimiz birer engelli adayıyız ve sihirli bir iksir içmediğimiz sürece yaşlanacağız. Farkında olmak, empati yapmak, engelli yerine araç park ettirmemek, tesis girişlerinde bir rampa ve tuvaletlerde basit düzenlemeler yapmak çok da zor değil! Erişilebilirlik, yaşam kalitesini artırdığı ve ciddi bir turizm potansiyeline sahip olduğu için sürdürülebilir kalkınmanın anahtarıdır.
Unutulmamalıdır ki, erişilebilirlik herkesi etkileyen bir durumdur. Tüm turizm ve konaklama sektörü işletmeleri kendilerini bu konuda geliştirmelidir. Erişilebilir turizmde sürdürülebilirliği sağlamanın tek yolu eğitimdir. Tüm ülkelerin Turizm Bakanlıkları, devlet organları, özel işletmeler ve sektörde aktif rol alacak herkes erişilebilirliğe özen göstermelidir. Bu sadece engellilere duyulan ‘sözde’ saygıyla gösterilemez. İhtiyaçlara uygun bir ağırlama ve servis mekanizması oluşturulmalı ve doğru eğitimlerle misafirlere keyifli deneyimler sunulmalıdır.
Bu bir çalıştayla, siyasilerin alkışlandığı veya plaketlerle onore edildiği bir organizasyondan öte, engellilerin gerçek ihtiyaçlarına odaklanan bir eğitim programıyla başarılabilir. Umarım bu yazı birilerini harekete geçirir!
